REGUŁY ORTOGRAFICZNE

ZMIĘKCZENIA

Przez "i" zmiękczamy przed samogłoską, np. siano, ciocia, cielę Przez kreseczkę zmiękczamy: - przed spółgłoską Baśka, źrebię, ćma - na końcu wyrazu: koń, słoń, nić

PISOWNIA WYRAZÓW Z "U"

Literę "u" na pewno napiszemy w wyrazach polskiego pochodzenia: np. artykuł, długo, gruntowy, lektura, płukać, pukać, reguła, śruba, tłumić; w wyrazach zakończonych np. -un - zwiastun, opiekun, -ulec - hamulec, budulec, -uch - leniuch, dzieciuch, -uchna - matuchna, córuchna, -unek - pakunek, wizerunek, -utki - malutki, skromniutki, -us - dzikus, lizus, -uszek - dzbanuszek, garnuszek, puszek -uś - dzidziuś, matuś, tatuś; w czasownikach czasu teraźniejszego zakończonych na -uję, -ujesz, -uje, np. promuję, promujesz, promuje, gotuję, gotujesz, gotuje, proponuję, proponujesz, proponuje; w różnych formach czasowników typu kuć, snuć, psuć, np. kuję, kujmy, kujcie, snuję, snujesz, snujcie, snuj, psujesz, psujcie, psuj; w wyrazach: zasuwka (od zasuwać), skuwka (od skuwać), okuwka (od okuwać), zakuwka (od zakuwać). ZAWSZE NA KOŃCU WYRAZU

PISOWNIA WYRAZÓW Z "Ó"

Literę ó piszemy: - gdy wymienia się na o, a lub e, np. zawód - zawody, stój - stoję, móc - mogę, dróżka - droga, pióro - pierze, brzózka - brzezina, siódma - siedem, przyjaciółka - przyjaciel, wrócić - wracać, skrócić - skracać, mówić - mawiać; - w cząstce -ów, -ówna, -ówka występującej jako końcówka lub część przyrostka, np. bloków, projektów, operatorów, zeszytów, stołów, Sokołów, Tarnów, Kraków, Rodziewiczówna, Iłłakowiczówna, kreskówka, kartkówka, stołówka; - w niewielu wyrazach na początku: ósemka, ósmy, ów, ówczesny, ówdzie; - w kilkudziesięciu wyrazach, w których została zachowana historyczna pisownia oparta na dawnej wymowie, np. chór, córka, czółno, góra, jaskółka, kłótnia, król, mózg, krótki, ogórek, stróż, źródło, wiewiórka, przepiórka, tchórz, żółw, żółty, późno. UWAGA: Litera ó nie występuje nigdy na końcu wyrazu.

PISOWNIA WYRAZÓW Z "RZ"

"Rz" piszemy: - gdy wymienia się rz - r, np. marzec - marca, na górze - góra na dworze - dwór; - w zakończeniach rzeczowników rodzaju męskiego -arz, -erz, -mierz, -mistrz, np. fałszerz, harcerz, pasterz, kołnierz, rycerz, bajarz, blacharz, pisarz, ślusarz, tokarz, kątomierz, ciśnieniomierz, Kazimierz, Włodzimierz, zegarmistrz, ogniomistrz; - po spółgłoskach p, b, t, d, k, g, ch, j, w, np. przemoc, wyprzedaż, przekonanie, brzmienie, brzydota, zatrzymać, trzeba, drzwi, zedrzeć, krzak, zakrzepnąć, grzmot, grząski, chrzest, odchrząknąć, zajrzeć, dojrzały, wrzawa, wrzątek; Do wyjątków należą: a) wyrazy: kształt, kształcić, kształtny, wykształcenie, bukszpan, Oksza, kszyk (ptak), pszczoła, pszenica, Pszczyna, Pszoniak, wszystko, wszędzie, zawsze, b) formy stopnia wyższego i najwyższego przymiotników utworzone przyrostkiem -szy lub -ejszy, np. lepszy, najlepszy, grubszy, najgrubszy, krótszy, najkrótszy, większy, największy, potężniejszy, najpotężniejszy, c) partykuła -że, np. zróbże, skądże, podajże, kopże, d) wyrazy, w których zaczynająca się od ż część rdzenna stoi po przedrostku zakończonym na spółgłoskę, np. obżartuch, odżałować, odżyć, nadżółkły, podżebrowy; w wielu wyrazach, w których dziś nie zachodzi już żywa wymiana rz - r, ale w których rz pochodzi z historycznego r, np. rzeka (od: rieka), jarzębina (od: riabina), orzech (od: oriech), rzadki (od: riedkij), rząd (od: riad), rzepa (od: riepa).

PISOWNIA WYRAZÓW Z "Ż"

Literę "ż" piszemy: - gdy wymienia się na g, dz, h, z, ź, s, np. trwożnie - trwoga, pieniążek - pieniądz, grożę - groza, obrażać - obraźliwy, drużyna - druh, - gdy występuje ona po literach r, l, ł: drżenie, rżeć, ulżyć, łże; - w partykule zakończonej na -że, -ż, np. tenże, bądźże, stańże, weźże, jakże, cóż, któż, czyż, gdyż, jakiż; - w wyrazach zapożyczonych po literze n, np. aranżować, branża, oranżada, rewanż; - w wielu wyrazach rodzimych zawierających historyczną głoskę ż oraz w wielu wyrazach zapożyczonych, np. mżawka, gżegżółka, piegża, żal, żart, żniwo, życzenie, żywot, żółty, żegluga, żyrować, żakiet, żorżeta. UWAGA: W wyrazach typu dżem, dżuma, dżentelmen, dżdżysty, dżoker litera ż jest częścią dwuznaku dż, a nie literą oznaczającą samodzielną głoskę

PISOWNIA WYRAZÓW Z "H"

Literę h piszemy: wtedy, gdy w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych h wymienia się na g, ż, z, dz, np. wahać się - waga, druh - drużyna, błahy - błazen, wataha - watadze; w rozpoczynających wyraz cząstkach hiper-, hipo-, hekto-, higro-, np. hiperbola, hiperpoprawny, hiperstatyczny, hiperwitaminoza, hiperinflacja, hipoalergiczny, hipocentrum, hipodrom, hipokryta, hipochondryk, hipoteza, hektolitr, hektopaskal, hektograf, higrometr, higroskop, higromorficzny. W innych wypadkach wątpliwości może rozstrzygnąć "Słownik ortograficzny".

PISOWNIA WYRAZÓW Z "CH"

Dwuznak ch piszemy: gdy w wyrazach i formach pokrewnych wymienia się na sz, np. piechota - pieszo, sucho - suszyć, głuchy - głuszyć, mucha - muszka, duch - dusza; zawsze na końcu wyrazów, np. strach, gmach, pech, na ulicach, na kolanach, o postaciach, o samochodach, Allach z wyjątkiem wyrazów druh i Boh. z reguły po literze s, np. schizma, schyłek, schemat, schizofrenia, schlebiać, schludny, scholastyka, schudnąć, schodzić, schab, schron.

PISOWNIA WYRAZÓW Z "Ą" I "Ę"

Litery ą, ę piszemy: - w wyrazach rodzimych, np. dąb, krąg, gaszcz, kąt, mącić, piąty, pociąg, wąsy, ząb, będzie, dębowy, gęsty, kęs, ręka, tędy, węszyć, zęby; - w wyrazach zapożyczonych, ale całkowicie przyswojonych, np. brąz, ląd, flądra, pąsowy, plądrować, cęgi, cętka, frędzla, kolęda, pędzel, pręgierz, wędkować; - przed ł, l w zakończeniach form czasu przeszłego, np. pragnąłem, pragnąłeś, pragnął, pragnęłaś, pragnęłam, pragnęła, pragnęło, pragnęliśmy, pragnęłyśmy, pragnęliście, pragnęłyście, pragnęli, pragnęły; - w zakończeniach form bezosobowych niektórych czasowników, np. stanąć, klęknąć, odpocząć, mówiąc, prosząc, zamykając, pchający, kochająca, wiążące, przyjęty, przypięta, zwinięta; - na końcu wyrazu: - w formie 1. osoby l. poj. czasu teraźniejszego, np. idę, biorę, proponuję i czasu przyszłego prostego, np. dojdę, zbuduję, zarzucę, - w formie 3. osoby l. mn. czasu teraźniejszego, np. opowiadają, umieją, podrzucają i czasu przyszłego prostego, np. utworzą, dopiszą, rozwiążą,

PISOWNIA WYRAZÓW Z "OM", "ON", "EM", "EN"

Połączenia literowe om, on, em i en piszemy: zasadniczo w wyrazach zapożyczonych, ale jeszcze niecałkowicie przyswojonych: - zgodnie z wymową przed p, b piszemy om, em, np. kompas, kompres, komplikacja, kompozycja, kompetencja, kombinacja, kombajn, kombinat, temperatura, stempel, embargo, emblemat, - zgodnie z wymową przed t, d, c oraz przed tylnojęzykowymi k, g piszemy on, en, np. kontrola, kondygnacja, koncert, remanent, kalendarz, reminiscencja, konkret, konkurencja, kongres, Kongo, - niezależnie od wymowy przed f, w, s, z, sz, ch piszemy on, en, np. konfiskata, konwenans, konstrukcja, konszachty, pensja, sensacja, kondensować, benzyna, enzymy, cenzura, cenzus; zawsze piszemy: - -em w formie 1. osoby l. poj. czasowników, np. jem, rozumiem, śmiem, umiem, wiem, - -om w końcówce celownika l. mn. rzeczowników wszystkich rodzajów, np. literatom, podręcznikom, uczennicom, polom, krzesłom.